Wie is Martin Jansen?

Martin Jansen is zelfstandig ondernemer en adviseur, programma- en projectmanager en ad-interim in mobiliteits- en bereikbaarheidsvraagstukken, digitale transitie en continue verbetering. Hij is vader van twee studerende kinderen en woont één week per maand met zijn partner in Parijs en de rest van de tijd in Rotterdam.

Met de stichting Rotterdam Natuurlijk! zet hij zich in voor de verantwoordelijkheid die genomen moet worden op het gebied van klimaatadaptatie en -mitigatie, evenals de mobiliteits-, energie- en woontransitie – zowel door de gemeente Rotterdam in het bijzonder als door de Nederlandse overheid in het algemeen. Dit met als doel de stad voor huidige en toekomstige generaties leefbaar te houden en gezonder te maken om in te wonen.

Martin schrijft al sinds zijn vijfde, maar in die vijftig jaar is een boek er nog niet van gekomen. Wel schrijft hij in zijn vrije tijd met veel plezier en passie over wat ertoe doet voor de samenleving, en tegen alles wat neerkomt op desinformatie, discriminatie, xenofobie, racisme en fascisme—en dat onze democratie en tolerante samenleving ondermijnt.

Artikel wordt nu vervolgd:

De problemen die vanwege de nieuwe orde in de VS op ons afkomen, zijn eerder begonnen en groter dan velen van ons nu denken. In het onderstaande ga ik enigszins generaliseren. Normaal gesproken ben ik daar geen voorstander van, omdat veel terechte nuance dan onterecht verloren gaat. Maar in het geval van een beweging als MAGA en de kiezerssteun die de oranje crimineel in het Witte Huis kreeg om zijn huidige beleid uit te voeren, is er sprake van zo’n gegeneraliseerde verandering in ideologie dat het me, voor een keer, zelfs relevant lijkt om vooral de grote lijnen voor ogen te houden.

Ik weet van mijn dochter, die een paar jaar geleden een uitwisselingsjaar heeft gedaan in de VS, dat op middelbare scholen het vak American History – waarvan zij zelfs het honours program deed, waarin meer lesstof wordt aangeboden dan in het normale programma – jongeren vaak pas onderwijst over de Tweede Wereldoorlog vanaf eind 1941, het moment dat de Amerikanen er rechtstreeks bij betrokken raakten. Niets over de voorgeschiedenis van WOI. Niets over het interbellum en hoe de afloop van WOI eigenlijk mede de aanleiding vormde tot WOII. Niets over welke lessen Europa heeft getrokken uit alle kleine stappen naar en keuzes tijdens die oorlog, die naar schatting tussen de 50 en 75 miljoen mensenlevens kostte – waarvan overigens ‘slechts’ circa 420.000 Amerikaanse.

Op haar vraag aan de docent waarom al die zaken niet werden belicht, was het antwoord dat er zoveel belangrijkere, eigen Amerikaanse geschiedenis te onderwijzen valt. Daarbij is het vak World History een keuzevak dat niet veel jongeren kiezen, laat staan op honours-niveau, en dat dendert volgens haar vrienden die het volgden ook met zevenmijlslaarzen door de Europese geschiedenis – toch ook een belangrijk onderdeel van de Amerikaanse wortels, zou je zeggen. Toch kende ook niemand daar de hier beroemde film The Wave (1981), die zelfs zij en haar broer, ruim 30 jaar later, met hun klassen op school wel hebben gekeken.

Hordes Amerikaanse toeristen komen hier elk jaar het Anne Frank Huis bezoeken alsof het een decor uit een Hollywoodfilm is, en Amsterdam het pretpark dat ervoor is neergezet om het te kunnen bezichtigen. Ze nemen de geschiedenislessen niet mee, lezen in overgrote meerderheid niet haar dagboek en praten niet en leren niets over de parallellen met de hedendaagse geschiedenis. Bovendien hebben in Amerikaanse straten nooit de geluiden geklonken van marcherende laarzen van de overheerser of van legertrucks die tot stilstand kwamen tijdens razzia’s.

Anne Frank is een icoon, een symbool voor het leed dat de Joden door de nazi’s is aangedaan, maar bevroren in de tijd. Niet een jongere die hen iets leert over de wereld die zij nu vormen voor hun kinderen. Jaarlijkse herdenkingen in Amerika en voor Amerikanen op Europese bodem gaan over de offers die hun opa’s en overgrootvaders brachten om de Joden van die nazi’s te redden. Laatstgenoemden zijn in hun geesten eerder een overdrachtelijk kwaad, zoals de Sith in Star Wars, dan doodgewone mensen van vlees en bloed – velen met een goede opvoeding en opleiding – die door jarenlange, uitgekiende propaganda werden gebrainwasht om uiteindelijk te doen wat ze deden.

Die tendens, dat met het heengaan van de laatste overlevenden van de Holocaust en ouderen die de oorlog nog hebben meegemaakt ook de laatste levende getuigen en actieve herinneringen aan ‘wat nooit meer’ verdwijnen, zien we uiteraard ook in Europa. Maar je kunt nu ook weer niet zeggen dat desondanks de aandacht voor dit hoofdstuk van onze geschiedenis in het onderwijs en in onze cultuur, bij ons en in grote landen als Frankrijk en Duitsland, niet nog nadrukkelijk in leven is.

Amerikaanse jongeren krijgen, via de socialmediabubbels waarin zij zitten en de conversaties van hun ouders aan tafel en op feestjes, dagelijks een enorme lading desinformatie over zich heen van alt-right, Breitbart, Fox en/of alles wat de Russen ook nog via andere kanalen op hen afvuren. Dat heeft, is mijn persoonlijke indruk, hallucinerende vormen aangenomen en wordt nog verder versterkt door de polarisatie in de Amerikaanse samenleving, de verzuiling zo je wilt, die ervoor zorgt dat als je behoort tot een van de partijen, je bepaalde (onafhankelijke) nieuws- en informatiebronnen zeker niet geacht wordt te raadplegen.

Ik zie en neem deel aan discussies op tijdslijnen van Amerikaanse kennissen die berichten posten, waarop hun vrienden en kennissen reageren, en het niveau van desinformatie, het eenzijdige beeld dat (rechts-)conservatieven hebben van de werkelijkheid en de opvallende eenvormigheid van het verwrongen narratief zijn echt beangstigend. Ondertussen lijken de meer progressieven niet over de bronnen te beschikken om die bagger bloot te leggen, of doen zij dat althans vaak niet – zelfs niet om progressieve berichten of reacties daarop te verdedigen die zijzelf op hun eigen profiel plaatsten.

Ik weet dat er ook veel Amerikanen zijn die wel over de juiste, feitelijke informatie beschikken en zich wel laten horen, maar als je ziet welke retoriek zij soms over zich uitgestort krijgen, moeten ze daarvoor – net als wij overigens – een heel dikke huid en veel uithoudingsvermogen meebrengen. De valse narratieven over bijvoorbeeld het Israëlisch-Palestijnse conflict, de oorlog in Oekraïne, de EU en Europa’s democratieën, en het ‘kwaad’ dat ‘progressieven’ (liberals) heet, zijn zo wijdverbreid, veelkoppig en hardnekkig dat het soms onbegonnen werk lijkt. Daar komt nu de repressie vanuit de overheid nog bij, die de angst voedt dat wat jij op social media uit, op enig moment tegen je kan worden gebruikt en je je baan of kansen op werk kan kosten. Veel progressieve Amerikanen zijn, kortom, steeds banger om te woke of te progressief te lijken of zelfs – zoals in de dagen van Joseph McCarthy – als socialistisch of communistisch te boek te staan.

Omdat ook zij, zoals dat tussen generaties vaak gaat, de jongeren niet weten te bereiken die nu onder invloed van radicaal-rechtse propaganda de moderne geschiedenis en haar lessen ontkennen, vrees ik dat de ideologische kloof die wij momenteel ervaren tussen ons Europa en de VS zeker nog de komende decennia zal blijven bestaan en daarmee ook invloed zal blijven uitoefenen op de geesten en het debat hier. Het enige waarop we kunnen hopen, is dat de 47e president – op mede-initiatief van de meer grondwetgetrouwe factie binnen de Republikeinse Partij zelf – wordt afgezet wegens het schenden van de Constitutie en zijn presidentiële eed, voordat in de VS daadwerkelijk de stekker uit de constitutionele republiek wordt getrokken of het tot een burgeroorlog komt. Volgens sommige observatoren en commentatoren is die mogelijkheid reëler aanwezig dan menigeen denkt.

Ik vrees dat alleen dat, het afzetten van president Trump en door associatie ook vice-president Vance, nog het soort schokgolf teweeg kan brengen die de Amerikanen dwingt tot introspectie over de vraag hoe ze het zo ver hebben kunnen laten komen dat ze op het punt stonden Poetin vrijelijk zijn gang te laten gaan aan de grenzen van Europa, Oekraïne zijn vrede, vrijheid en democratie te laten kopen met een ongelijkwaardige, maffia-achtige afpersdeal om grondstoffen, en op eigen bodem een fascistisch, autoritair-totalitair regime te accepteren.

Maar de vraag wordt nu echt elke dag serieuzer of het daarvoor niet al te laat is, en of in dat geval een tweede Amerikaanse burgeroorlog niet onvermijdelijk is. En als dat kruitvat in de VS ontploft, kun je er donder op zeggen dat anti-grondwettelijk, antidemocratisch en radicaal rechts hier in Europa het ook als een reëler alternatief zal beschouwen om de wapenen op te pakken om hun gelijk af te dwingen en de macht te grijpen – of ten minste de gevestigde orde en samenleving zoals we die nu kennen aan te vallen en te ontregelen. En dan hebben we het nog niet eens gehad over het intensiveren van desinformatiecampagnes door de Russen in Europa. Die desinformatie resulteert hier nu al in eenzelfde gelijkvormigheid als in de VS van de radicaal rechtse narratieven, en de teneur daarvan wordt mede gevoed door het vijanddenken en ‘wij vs. zij’ dat bijvoorbeeld het hoofdlijnenakkoord van het kabinet Schoof/Wilders ademt.

Wij staan, ben ik bang, oog in oog met sommige van de zwartste scenario’s die we ons ooit hebben kunnen voorstellen. En hoewel ik optimistisch ben dat er een grote, zwijgende meerderheid is die het redelijke midden in de samenleving vormt en die dat niet wil laten gebeuren, kan ik maar niet ophouden te denken aan diezelfde meerderheid van het Duitse volk in de aanloop naar WOII. Mensen die – zoals vrijwel iedereen hier en nu – ook alleen maar het liefst in vrede en welvaart hadden willen samenleven met hun buren, maar die de moed niet hadden om en masse op te staan, het kwaad te stoppen en het ergste te voorkomen. Ik heb niet de illusie dat de Nederlanders van nu veel moediger zijn.

Dus zal dat redelijke midden zich los moeten maken van de babbelprogramma’s op tv en zich nu moeten laten horen, om te voorkomen dat het ooit op dergelijke moed moet aankomen.

Steun het anti-populistische geluid!

Wil je dit opiniërende platform maandelijks steunen met een bescheiden financiële bijdrage? Dat kan via deze link: Columns (stripe.com) Of steun het platform eenmalig met een bedrag naar keuze invullen: https://buy.stripe.com/00g176ce24rc3Cg3cc