Anti-Populista

Vorige week hebben Volt, Verenigd Links, D66, PvdD, BBB, CU, NSC, NSC en VVD, CDA en JA21 de Oekraïne Verklaring ondertekend, goed voor 99 zetels (66% van het electoraat). Deze politieke partijen geven aan dat zij Oekraïne ook in het politieke jaar 2024 onvoorwaardelijk willen steunen op humanitair en militair gebied. Wat vooral opvalt, zijn de partijen die deze verklaring niet hebben ondertekend: SP, Denk, SGP, PVV en FVD. Hierdoor lijkt het hoefijzermodel naar boven te komen drijven. In dit stuk zal ik alle hoefijzerpartijen individueel behandelen en hen voorzien van gefundeerde kritiek op hun Russofilie en/of Oekraïne-scepsis. Vervolgens zal ik betogen dat het hoefijzermodel alleen bestaat als het gaat om politieke symboliek, maar niet met betrekking tot concrete politieke handelingen. Alleen radicaalrechts laat het afweten als het gaat om steun voor Oekraïne, zoals blijkt uit het stemgedrag met betrekking tot de recentelijk aangenomen ‘incidentele suppletoire begroting Financiën 2024 inzake Oekraïne Faciliteit’.

Betekenis van het hoefijzermodel

Voordat ik inga op de hoefijzerpartijen, zal ik eerst uitleggen wat het hoefijzermodel inhoudt. Het hoefijzermodel is een politicologische term die inhoudt dat de politieke extremen aan beide zijden van het politieke spectrum (zowel links als rechts) qua opvattingen meer overeenkomsten gaan vertonen. Volgens deze hypothese gaan flankpartijen dus merkwaardig genoeg meer op elkaar lijken. Hoewel de ‘flankpartijen’ hun ideologische tegenstellingen graag willen benadrukken voor het kiezerspubliek, zouden linkse en rechtse flankpartijen in wezen niet zo veel van elkaar verschillen. Ik zal betogen dat het hoefijzermodel alleen naar voren komt als het gaat om politieke symboliek. Aan de linkerkant van het politieke spectrum worden de merkwaardige politieke opvattingen over de oorlog in Oekraïne niet omgezet in daden, in tegenstelling tot de radicaalrechtse partijen die zich schuldig maken aan onoprecht pacifisme, Russofilie en/of Oekraïne-scepsis. En deze opvattingen worden dus wél omgezet in anti-Oekraïens stemgedrag. Ik zal nu elke individuele politieke partij behandelen volgens het links-rechtsspectrum, beginnend bij de SP en eindigend met FVD.

SP: vervalt in de traditionele anti-Amerikaanse pacifistische reflex

In De Volkskrant van 20 januari laat de kersverse voorman van de SP, Jimmy Dijk, blijken wat de nieuwe ideologische koers zal zijn van de SP met betrekking tot de Oekraïne-oorlog. Jimmy Dijk is alleen bereid Oekraïne militair te steunen als dat gepaard gaat met vredesonderhandelingen. Hoewel Jimmy Dijk erkent dat Rusland de agressor is, is hij van mening dat er ook een verantwoordelijkheid ligt bij het Westen, dat Oekraïne koste wat het kost zou willen opnemen in westerse partnerschappen. Verder heeft Dijk een neocommunistische visie op de Russische aanvalsoorlog: “Wij hebben vrede nodig; het is de werkende klasse die als kanonnenvoer wordt gebruikt, zowel aan Russische als Oekraïense kant. Ik weet niet hoe je een oorlog kunt stoppen zonder te onderhandelen.” De SP vervalt in een traditionele anti-Amerikaanse pacifistische reflex met een sterke communistische bijsmaak. Ten eerste is er geen sprake van een klassenstrijd; Oekraïense mannen en vrouwen uit alle sociale milieus hebben zich aangesloten bij de Oekraïense defensiemacht om het Russisch-imperialistische gevaar af te wenden.¹ Ten tweede wil het Oekraïense volk vooral zelf graag geassocieerd worden met de Westerse wereld in de nabije toekomst. De Europeanen en Amerikanen moedigden dit weliswaar aan, maar deze pro-westerse draai kwam vooral van onderaf: tijdens de Maidan-revolutie van 2014 stond het Oekraïense volk op tegen de toenmalige president Viktor Janoekovitsj, die weigerde een associatieovereenkomst met de Europese Unie te ondertekenen. Door te suggereren dat het Westen een gedeelde verantwoordelijkheid heeft in de Russische interventie van februari ’24, vergoelijkt de Socialistische Partij indirect het agressieve optreden van Rusland. Alsof een internationaal erkende staat niet zelf mag beslissen bij welke samenwerkingsverbanden het zich wil aansluiten. Jimmy Dijk legt tot slot niet uit hoe hij permanente vredesonderhandelingen voor zich ziet met het Poetin-regime. Poetin is geen reguliere politicus waarmee je een ‘deal’ kunt sluiten. Bovendien ontneemt Dijk de Oekraïners het recht om de territoriale integriteit van het land te herstellen. Oekraïne moet maar tijdens het onderhandelingsproces accepteren dat delen van het land, waaronder Oost-Oekraïne en de Krim, worden afgestaan aan Rusland. Rusland wordt zodoende beloond voor zijn imperiale optreden, als de SP aan de knoppen zou zitten. Een geruststellende mededeling is dat de SP de ‘incidentele suppletoire begroting Financiën 2024 inzake Oekraïne Faciliteit’ heeft ondersteund. De tussentijdse herziening van de begroting om Oekraïne blijvend te steunen wordt dus nog altijd gesteund door de linkse partij. Voorlopig vertaalt de neo-communistische en naïef pacifistische retoriek van Jimmy zich niet in politieke handelingen.

Denk: gefixeerd op het Palestijnse leed, Oekraïne wordt vergeten

Denk lijkt gefixeerd te zijn op het Palestijnse leed; op zijn sociale mediaplatformen wordt vooral aandacht besteed aan het Israël-Palestinaconflict. Oekraïne lijkt in de vergetelheid te zijn geraakt bij de partij. Het is begrijpelijk dat een partij als Denk, met een grote islamitische achterban, veel aandacht besteedt aan dat conflict in het Midden-Oosten, maar de oorlog in Oekraïne heeft gevolgen voor de Europese veiligheidsstructuur. Derhalve is de Oekraïne-oorlog een belangrijker geopolitiek schouwspel dan het Israël-Palestina conflict, vanuit het Nederlandse/Europese perspectief. Dat Denk deze verklaring niet ondersteunt, illustreert dus dat Denk de wereldgebeurtenissen verkeerd prioriteert. Ook voor Denk geldt dat het de suppletoire begroting Oekraïne ondersteunt. Als Denk zich er noodgedwongen over moet buigen, ondersteunt het dus gewoon de Oekraïense strijd voor democratie, vrijheid en westerse waarden.

SGP: ?

Waarom de SGP de Oekraïne verklaring niet heeft ondersteund, is mij duister. De SGP verklaart dat hun steun aan Oekraïne tot uiting komt in hun stemgedrag en in andere uitingen. Een van deze uitingen is de tweet van SGP-fractieleider op 24 februari: ‘’Twee jaar geleden begon de oorlog in Oekraïne. In debatten en bij stemmingen heeft de SGP deze brute aanval veroordeeld en de regering gesteund om Oekraïne en Oekraïners militair en moreel te helpen. Die hulp moet blijven!’’ De SGP vindt het dus een vorm van symboolpolitiek. Symbolische uitlatingen zijn belangrijk als het gaat om zwaarwegende politieke vraagstukken; burgers zien daardoor de ernst van de crisis in. En die ernst van dit probleem is overduidelijk. Het is immers de eerste interstatelijke oorlog op het Europese continent sinds de Tweede Wereldoorlog. De SGP had dus wel een duidelijk signaal mogen afgeven, naar Nederland en in het bijzonder naar zijn christelijk-orthodoxe achterban.

FVD: Russofilie en voorliefde voor autocratie

Dat Forum voor Democratie de Oekraïneverklaring niet heeft ondertekend, is niet verrassend. De dagen voor de invasie noemde Baudet Poetin nog een ‘prachtvent’. En hij beweerde de afgelopen twee jaar dat de hoofdschuldige van dit conflict toch vooral het Westen was. Het ‘Amerikaanse imperium’ zou een proxy-oorlog zijn begonnen tegen de Russische Federatie, dat het laatste bastion zou vormen tegen de kosmopolitisch geleide wereldorde die doordrongen is van verachtelijke progressieve denkbeelden. Gegrond op het ultraconservatieve gedachtegoed van FVD, moedigt FVD deze strijd tegen de globalistische elite aan: tegen de LHBT-ideologie en vóór traditionele (gezins)waarden. Rusland wordt dan ook gezien als de belichaming van dat conservatieve ideaalbeeld. De Russische Federatie zou daarnaast gedwongen zijn deze oorlog te voeren op Oekraïens grondgebied, omdat Amerika en haar vazallen – lees de Europese NAVO-leden – het Amerikaanse imperium proberen in leven te houden. Het Amerikaanse imperium zou namelijk in een ‘doodstrijd’ verwikkeld zijn geraakt, en Oekraïne is volgens FVD de levensader van dat imperium. FVD wil vrede en denkt dat Poetin altijd al bereid is geweest om over vredesonderhandelingen te praten; het ligt aan het Westen dat deze oorlog nodeloos blijft voortduren. Een belangrijk historisch moment zou het Europese associatieverdrag van 2016 zijn, waardoor Nederland/Europa in een conflict met Rusland gezogen is. Als ik al deze uitspraken overzie, kan ik niet anders concluderen dan dat FVD een antiwesterse partij is die een voorliefde heeft voor autocraten, zoals Poetin. De verantwoordelijkheid voor het conflict wordt continu bij het Westen gelegd, dat zich veel te provocatief zou hebben opgesteld jegens de Russische Federatie. Ook hier wordt de Oekraïense volkswil totaal genegeerd: Oekraïne wil zelf betrokken worden bij Westerse multilaterale samenwerkingsverbanden en beslist zelf of het geassocieerd wil worden met de Russische wereld (voor zover die nog bestaat) of de Westerse wereld. Deze volkswil wordt door Forum totaal genegeerd omdat FVD het idee aanhangt dat Oekraïne helemaal geen ware natiestaat is. Oekraïne zou daarom volgens Baudet gefederaliseerd moeten worden volgens linguïstische/etnische scheidslijnen. Dit argument was wellicht nog enigszins steekhoudend voor de Russische invasie van Oekraïne, maar sinds de invasie slaat dat nergens meer op.² De Russische invasie heeft de Oekraïense natievorming bespoedigd: Oekraïners hebben nu dezelfde externe vijand, en er is daardoor sprake van toenemende nationale cohesie in Oekraïne die voortkomt uit het gemeenschappelijke doel om de Russische vijand op de knieën te dwingen. De notie dat het Westen Rusland heeft geprovoceerd is een belachelijk standpunt. Het Westen heeft nooit de ambitie gehad Rusland militair aan te vallen; bovendien is de NAVO een defensief pact. Het idee dat Rusland geprovoceerd is vanwege de NAVO-expansie, is ook onzinnig en gaat (opnieuw) voorbij aan het principe dat landen (in dit geval Oost-Europese landen) zelfstandig mogen bepalen of zij zich al dan niet willen aansluiten bij de NAVO. De Amerikanen hebben nooit deze lidmaatschappen van de nieuwe NAVO-leden afgedwongen met traditionele machtspolitiek; deze landen hebben zich aangesloten bij het NAVO-pact als gevolg van democratisch verlopen besluitvorming. Het probleem is juist dat Rusland voor de invasie van Oekraïne te veel redeneerde vanuit klassieke negentiende-eeuwse machtspolitiek en Oost-Europa nog altijd als zijn achtertuin beschouwde. Als Rusland verder was gedemocratiseerd in de eenentwintigste eeuw en als Rusland zijn economie had gediversifieerd (dus niet alleen de uitvoer van natuurlijke hulpbronnen), dan was wellicht de soft power van Rusland groot genoeg om een sterke Euraziatische Unie op te bouwen waar alle Oost-Europeanen graag bij zouden willen horen. Dit is allemaal niet gebeurd. Het idee van FVD dat Rusland het laatste conservatieve bastion is tegen de globalistische progressieve elite, is rechtstreeks afkomstig uit de Russische staatspropaganda. Daarin wordt het Westen afgeschilderd als decadent; het zou vervreemd zijn van zijn traditioneel-christelijke wortels. Daarmee levert FVD een bijdrage aan de Russische informatieoorlog tegen het Westen. Het is verder natuurlijk ook gewoon een bliksemafleider van FVD/Rusland om de focus van de aanvalsoorlog (en de bijbehorende beschietingen van civiele doelen) te verleggen naar het Westen. FVD framet zichzelf als een vredespartij die tegen wapenleveranties is, maar dat pacifisme is onoprecht. De voorliefde voor de traditionele negentiende-eeuwse machtspolitiek van de Russische Federatie wordt verhuld met pacifistische retoriek. Het stoppen van de wapenleveranties om zo vrede af te dwingen, betekent in de praktijk dat Rusland de annexatie van Oekraïne op termijn kan voltooien en definitief de Oekraïense staat kan vernietigen. FVD staat dus voor een imperialistische vrede; een vrede waarbij kleine staten onderhorig zijn aan machtige staten; een Russisch afgedwongen vrede: ‘Pax Russica’. Het was dan ook te verwachten dat al dit pro-Russische gezwets tot uiting kwam in het stemgedrag over de suppletoire begroting: geen steun. Baudet vindt het opmerkelijk dat de Nederlandse regering een tienjarige veiligheidsovereenkomst sluit met Oekraïne, terwijl het demissionair is. Baudet vergeet dat het Oekraïnevraagstuk nadrukkelijk niet controversieel is verklaard door de Kamer; de regering regeert op dit punt dus gewoon missionair.

PVV: Oekraïnescepsis, maar ook een opvallende draai

De PVV is genuanceerder over het conflict in Oekraïne. De PVV veroordeelt de Russische aanval op Oekraïne en zegt Oekraïne politiek te steunen, maar niet militair. De PVV vindt dat Nederland de steun door andere staten zou moeten faciliteren, maar stelt dat Nederland niet zelf middelen moet leveren, onder andere omdat de Nederlandse krijgsmacht ondergefinancierd is en dus geen middelen kan afstaan. Wilders beweert dat andere staten maar steun moeten leveren die meer militaire en financiële middelen hebben. Als het aan de PVV ligt gaat Nederland dus ook op het thema veiligheid free-ridersgedrag vertonen: laat andere landen het werk maar opknappen. De nieuwe defensiewoordvoerder van de PVV, historicus Joeri Pool, leek zowaar te bewegen naar het FVD-gedachtegoed. In zijn maidenspeech van drie weken geleden beweerde hij dat er een groot risico op oorlog was met Rusland, vanwege de voortdurende provocatieve acties aan Westerse zijde. Opnieuw dus een Nederlandse politieke partij, naast de SP en FVD, die het Westen verantwoordelijk houdt voor de huidige geopolitieke strubbelingen op het Europese continent. In de politieke sectie van De Telegraaf verklaart PVV-leider Wilders overigens wel dat hij bereid is om te praten over wapensteun tijdens de formatieonderhandelingen. Dat is natuurlijk goed nieuws, maar de PVV gaat de onderhandelingen dus nog altijd in vanuit het vertrekpunt dat er geen nieuwe wapenleveranties zouden moeten komen voor Oekraïne. Tijdens de onderhandelingen over de hulp aan Oekraïne vangen de onderhandelingen dus niet aan met ‘hoe’ de steun ingevuld moet worden en hoeveel geld ervoor vrijgemaakt moet worden, maar ‘of’ er überhaupt hulp verleend moet worden aan de Oekraïense strijd voor vrede, vrijheid en democratie. Bovendien heeft de PVV de suppletoire begroting Oekraïne niet gesteund, dus is het maar de vraag wat die constructieve houding van de PVV in de praktijk waard is.

De PVV en Oekraïense vluchtelingen

De migratiekritische partij was aanvankelijk voorstander van het opvangen van Oekraïense vluchtelingen. Wilders berichtte op 8 maart 2022 het volgende op X (voormalige Twitter): ‘’Nederland is vol, er kan niemand meer bij, maar ons hart bloedt, de Oekraïense vrouwen + kinderen zijn échte vluchtelingen. Dus we moeten tijdelijk en beperkt ruimte maken door asielprofiteurs en nepvluchtelingen zoals veiligelanders en Syriërs ons land uit te gooien!’’ Wilders stond dus voor een massale exodus van niet-westerse migranten en daarvoor in de plaats konden ‘echte’ Oekraïense vluchtelingen onder strikte voorwaarden worden opgevangen, een hele transactionele kleinburgerlijke benadering dus van de Oekraïense vluchtelingencrisis. Deze opvallende opstelling van Wilders ten opzichte van Oekraïense vluchtelingen is totaal verdwenen. Oekraïners zouden en masse uit alle delen van de EU naar Nederland komen om te kunnen profiteren ‘van gratis zorg, huisvesting en onze banen.’ Dat laatste is feitelijk onjuist, we hebben een gigantisch arbeidstekort in Nederland, omdat onze natale cijfers ver onder het reproductiegetal liggen, de komst van nieuwe arbeidskrachten komt de Nederlandse economie dus eigenlijk alleen maar ten goede. Al met al kun je dus afvragen of de PVV daadwerkelijk oog heeft voor het Oekraïense leed, en of het een werkelijke bondgenoot is van Oekraïne als het regeringsverantwoordelijkheid gaat nemen. In ieder geval moeten nieuwe plannen en projecten om Oekraïne te steunen van de andere partijen komen, bij een nieuwe regering, van de PVV hoeft niemand wat te verwachten.

Hoefijzermodel doemt alleen op als het gaat om uitlatingen

Kortom, de ultralinkse partijen uiten zich anti-Amerikaans (in het geval van de SP), of uiten zich helemaal niet over het conflict (in het geval van Denk). Echter, dit wordt (gelukkig) nog niet vertaald in anti-Oekraïens stemgedrag. Ditzelfde geldt voor de SGP. In tegenstelling tot de PVV en FVD, zij steunen Oekraïne zowel in hun uitlatingen als in hun praktische politieke handelingen niet. Het hoefijzermodel komt dus alleen bovendrijven als het gaat om politieke symboliek (uitspraken). Als het gaat om politieke handelingen, dan is dus enkel radicaalrechts het ware probleem, vooral de PVV met maar liefst 37 zetels in de Tweede Kamer, en zeker omdat diezelfde PVV misschien wel een toekomstige bestuurspartij is.

Wil je mijn werk belonen met een bescheiden financiële bijdrage? Scan de QR-code hieronder:

Of steun mij via deze link, u kunt via deze link een bedrag naar keuze invullen: https://buy.stripe.com/00g176ce24rc3Cg3cc

Voetnotenapparaat:

1. Aan Russische zijde is dat niet het geval: Russische soldaten worden gemobiliseerd uit de armoedige periferie van het land, denk aan islamitisch-Rusland en het beruchte Siberië. Moskovietse advocatenzonen worden daarentegen gespaard. Daarmee is het nog geen klassenstrijd omdat de tegenpartij dus uit alle lagen van de samenleving bestaat, afgezien van de politieke elite. ↩︎
2. Dat Oekraïne geen ware natiestaat zou zijn wordt daarentegen weer ontkracht door het Oekraïense referendum (1991) over zijn onafhankelijkheidsverklaring. De overgrote meerderheid (92.3%) wenste namelijk dat Oekraïne een onafhankelijke staat zou worden. ↩︎